Contents:
Huganir. Safn ritgerða eftir Guðmund Finnbogason.
Guðmundur Finnbogason er sjötugur þegar hann gefur úr Huganir sínar, safn af greinum frá fjórum tugum ára. "Þegar eg nú les þessar huganir í samfellu," segir hann í formála, "virðast mér þær raunar vera þættir í sömu viðleitni og að eg hafi altaf verið að klappa sama steininn." Enda er það mála sannast, að þó að viðfangsefni Guðmundar hafi nokkuð breyst á langri ævi, þá hefir viðhorf hans sjálfs og andleg reisn haldist óbreytt.
Hann er á sjötugsaldrinum eins bjartsýnn og hann var í æsku, eins fús. á að treysta skynsemi sinni til að glíma við hin dýpri rök eigi síður en dagleg fyrirbrigði eins og andlits farða ungu stúlknanna. Jafnfús virðist hann líka að trúa því, að það sem satt er og rétt, fagurt og gott hljóti að ganga með sigur af hólmi að lokum. Hann trúir því víst, að kvenhugsjón sú, er hann dregur úr djúpi fornaldarinnar, Áslaugareðlið, verði ríkara að lokum en hið ennþá eldra villimenskueðli konunnar, sem birtist í andlitsfarðanum. Og hver sem les lýsingu hans á Áslaugu á erfitt með áð verjast því að trúa með honum. Ef munurinn er nokkur, þá væri hann helst sá, að þar sem Guðmundur í eldri greinunum boðar fagnaðarerindi vísinda og mentunar, hetjudug og vinnugleði, í einu orði sagt: drengskap þeirra manna er vaskir eru og fara batnandi, þá glímir hann í hinum síðari greinum við enn dýpri rök í greinunum "Satt, fagurt og gott" (1936), "Trú og vísindi" (1936) og "Það sem af andanum er fætt" (1941), í þeirri von að honum takist að sjá hilla undir enn varanlegri verðmæti en annars eru augljós fyrir flestra manna sjónum. En andlega fjörið, fyndnin og hugkvæmnin og ratvísin í íslenskum bókmentum að fornu og nýju eru ávalt sjálfum sér lík í ritum Guðmundar. Fyndnari greinum en t. d. "Púkinn og fjósamaðurinn", eða "Þorskhausarnir og þjóðin" mun leitun á, en öllu gamni Guðmundar fylgir nokkur alvara. Leitun mun einnig vera að slyngari greinum á íslenska tungu en greininni "Um 'akta'-skrift", enda hefir hún með réttu lengi verið talin ein af fullkomnustu greinum Guðmundar. Hinsvegar hygg eg að íslendingar eigi ekki völ á betri siðgæðisprédikun en greininni um "Drengskap", enda sýnir Guðmundur hvergi betur en í henni, hvernig íslendingar liggja enn við sterka stjóra í fornöldinni.
|
